ایران در سیستم اقتصادی-اجتماعی جهان

طی سال‏های گذشته در عرصه‏ های مختلف از جمله عرصه‏ ی تکنولوژی و دیجیتال مردم ایران از باب دسترسی به فناوری‏‌های روز دنیا به طور شفاف، بخاطر تحریم‏‌های یک سویه و چند سویه دچار نارسایی یا به نوعی متحمل هزینه بالای دسترسی شده‏‌اند. برای تقریب به ذهن به این مورد اشاره می کنم که احتمالا برای شما هم اتفاق افتاده باشد که بخواهید یک اپلیکیشن یا نرم افزار مورد نیاز خود را از اپ استور یا گوگل پلی و… دانلود نمایید ولی با آنچه روبه رو شدید یک پیغام عدم دسترسی یا استفاده از فیلتر شکن می باشد و آنچه همه ما میدانیم، تولید هزینه برای استفاده از فیلتر شکن است، چه به صورت مستقیم برای خرید فیلترشکن های ماهانه و چه غیر مستقیم، با نصب فیلتر شکن های رایگان که باعث افزایش مصرف اینترنت می‏شوند. البته در اپ استور یک راه میانبر برای ایرانیان تعریف شده که با نصب برنامه سیبچه و نرم افزارهای مشابه ایرانی امکان دسترسی فراهم می‏شود ولی این دسترسی برای مردم ایران نسبت به مردم جهان یک تفاوت عمده و راهبردی دارد و آن هم پرداخت هزینه اضافی به واسطه های دسترسی است.

اپلیکیشن‏‌ها و نرم افزارهای موبایل، محصول تولید شده اشخاص حقیقی (در سرتاسر جهان) یا حقوقی از جمله شرکت های بزرگی مانند اپل، سامسونگ و … (در کشورهای توسعه یافته از لحاظ تکنولوژیک) هستند که مبتنی بر سیستم عامل و پلتفرم اندرویدی، ios و … ساخته می شوند.

این مصرف کنندگان جهانی هستند که بر اساس نیاز، علایق و جذابیت، یک پلتفرم را انتخاب و مصرف می کنند ولی آنچه به عنوان یک نرم افزار و اپلیکیشن ساخته می‏شود به ناچار اگر قرار باشد که به فروش و مصرف بالایی برسد باید طبق قواعد آن چند پلتفرم ساخته شوند. اساسا پلتفرم ها به واسطه قواعد فنی‏‌شان هم نقش تعیین کننده در تولید اپلیکیشن‏‌ها و نرم افزارها دارند هم به عنوان یک واسطه بین فروشندگان و مصرف کنندگان نهایی که ما باشیم نقش موثری دارند یعنی پلتفرم ها هستند که نحوه تعامل را مشخص می کنند. شاید بگویید اپلیکیشن دیوار در ایران یک پلتفرم کوچک است که بر اساس قواعد خودش امکان تعامل بین تامین کننده، فروشنده و مصرف کننده را  فراهم می‏‌آورد که البته تا حدودی بی‏‌راه نمی‏‌گویید چرا که این پلتفرم های کوچک می توانند با قواعدی محدود مصرف کنندگان را مدیریت کنند ولی آیا اپلیکیشن دیوار می‏تواند بدون رعایت قواعد اندروید و ios در این بستر منتشر شود؟

سیستم اقتصادیاجتماعی جهان در مسیر تکامل حرکت می‏‌کند، این تکامل بر حسب نیاز القایی روی یک خط داستانی جریان دارد. کشور ها هرکدام به اندازه درکشان از این سیستم در این تکامل به صورت مستقیم و غیر مستقیم نقش ایفا می‏کنند و آن کشورهایی که نتوانند بازیگر این سناریو باشند تنها مصرف کننده ذائقه تولید شده این سیستم هستند و در بهترین حالت می‏‌توانند با بسته نگه داشتن مسیر ورود جریان‏ها به صورت سنتی در یک پلتفرم و سیستم کوچک خودگردان از صحنه تجارت و اقتصاد جهانی دور بمانند. ورزش در سرتاسر جهان طبق قواعد سازمان های ورزشی بین المللی تنظیم می‏شود مثلا در فوتبال قواعد FIFA ملاک همه فدراسیون‏‌ها می‏‌باشد، بانک جهانی در غالب قواعد FATF مبادلات را تنظیم می‏کند و پروتکل های بهداشت در جهان بر اساس استاندارد های WHO هستند، این‏ها همه مصادیقی از سیستم اقتصادیاجتماعی جهان هستند.

 اگر ما بخواهیم در اقتصاد ورزشی جهان نقش داشته باشیم می‏‌بایست قواعد ورزشی را رعایت کنیم نمونه مشابه‏‌اش اساسنامه فدراسیون فوتبال است که بارها توسط فیفا رد شده است و نهایتا آنچه مورد تائید فیفا می‌باشد در حال تهیه است اگر خلاف این صورت پذیرد تیم ملی فوتبال نمی‏تواند در جام جهانی و عرصه های بین المللی بازی کند و این یعنی فوتبالیست و باشگاه ایرانی نمی‏تواند از اقتصاد جهان سهمی داشته باشد.

در عرصه های تولید هم شرکت‏‌ها و کارخانه‏‌های ایرانی اگر قرار باشد صادراتی داشته باشند در حوزه غذایی می بایست استانداردها و سرتیفیکیت‏‌های جهانی را پاس کنند.

 سیستم اقتصادی_اجتماعی جهان دارای قواعد مشخصی است اگر این قواعد را نپذیریم نباید انتظار داشته باشیم که در این سیستم سهمی داشته باشیم حتی اگر بهترین شرکت ها و تولیدات را داشته باشیم.

قواعد ایجاد شده در پلتفرم‏‌های مذکور از ابتدا اینگونه تکامل یافته و فراگیر نبوده‏ اند بلکه وقتی به پیشینه‏‌ی شرکت اپل و سامسونگ نگاه می‏کنیم متوجه می‏شویم که رفته رفته پس از شناخت نیاز مصرف کننده و با رفع اشتباهات، زیرساخت هایی را به وجود آوردند سپس با تولید قواعد فراگیر و مطلوب تبدیل به یک پلتفرم جذاب و فراگیر شده‏ اند. اما تا قبل از اینکه خود توان طراحی قواعد داشته باشند و بتوانند یک پلتفرم تولید کنند، در بستر سایر پلتفرم‏ های موجود عرضه می‏ شدند. شاید اینگونه بیانش قابل درک باشد که تا زمانی که کوچک بودند برای داشتن مسیر ارزان و قابل دسترس به بازار جهانی از اتصال به بزرگترها (واحدهای پیشرو)  و واسطه های موجود استفاده می‏کردند. جا دارد اینجا کتاب بزرگ زیباست را معرفی نماییم که چکیده آن اینجور خلاصه می‏شود که برای توسعه باید بزرگ‏ها، بزرگتر شوند و کوچک‏ها، بزرگ.

آنچه در چند پاراگراف قبل قابل درک است تشابه زیاد پلتفرم دنیای دیجیتال و دنیای اقتصاد است که به وضوح یک فرایند ساده را شرح می دهد که همه پلتفرم‏‌های فراگیر دارای قواعد مشخص هستند و از آن جهت که تامین کننده نیاز مردم جهان هستند قواعدشان را به عنوان یک خوراک هدایت شده به فروش می‏‌رسانند. در این پلتفرم ها بازیگرانی هستند که خدمات منحصر به فردی ارائه می‏‌دهند. آنها به واسطه ی تعامل با دیگر بازیگران پلتفرم‏.های جهانی، تولید کننده بخش خاصی از این پلتفرم شده‏‌اند و آنها هستند که نبودشان نظم این پلتفرم را به هم می‏زند چرا که جایگزینی به جایشان نیست و اگر هم هست جایگزین‏‌ها نمی‏توانند آن محصول منحصرد به فرد را ارزان و سریع در اختیار پلتفرم قرار دهند. اینجاست که می‏توانیم درک کنیم که حذف کدام بازیگر صحنه اقتصاد در جهان میتواند به پلتفرم آسیب وارد کند. مثلا لحظه ای تصور کنید که چین، ژاپن یا اروپا در این پلتفرم‏‌ها حذف شوند، آیا پلتفرم‏ یا سیستم اقتصادی_اجتماعی موجود بدون این بازیگران می‌تواند به خوبی صحنه‏‌گردان اقتصاد جهان باشد؟

اگر با همین فرضیه‏‌ها وضعیت ایران را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که هیچ خدمات یا محصول منحصر به فردی برای تکمیل پلتفرم و نیاز جهانی نداریم که جهان از نداشتنش دچار آنتروپی شود و ما بواسطه عدم عرضه‏‌اش، به عنوان اهرمی برای سهم خواهی از قواعد جهانی استفاده کنیم. با این تفسیر پیش از آنکه بخواهیم بواسطه تدوین تحریم‏‌ها به وجود کدخدا‏ها در جهان فکر کنیم به این باندیشیم که چرا آن زمان که نفت یک مزیت نسبی محسوب می‏‌شد و حذف ایران از چرخه اقتصاد جهان باعث ایجاد چالش می‏‌شد، نتوانستیم در مسیر تکنولوژی و تغییر نیاز بشریت محصول منحصر به فردی جهت عرضه به بازار جهانی تولید کنیم؟ شاید خیلی از دوستان اقتصادی ما در کشور همچنان نفت را یک محصول منحصر بدانند ولی دوران تحریم به خوبی نشان داد که حذف ایران از بازار جهانی نفت نه تنها آسیبی به این سیستم وارد نکرد بلکه آن کشورهایی که در این پلتفرم نفتی سهم دارند با طراحی سیستم مطلوب از نبود ایران بهترین استفاده‏‌ها را بردند.

اصل پذیرفته دیگر در جهان این است که این سیستم یا پلتفرم‏‌ها در یک سیستم فراگیرتری به نام سیستم سیاسی_فرهنگی که تعامل و منافع مشخص بازیگران سیستم را برآورده کند قابلیت اجرا دارد. هر دانلود اپلیکیشن در اپ استور برای شرکت اپل سود دارد، هر مسافر جابه جا شده با پلتفرم اسنپ برای صاحبان پلتفرم سود دارد پس چرا وقتی میثاق نامه و قراردادهای اجتماعی شرکت‏های صاحب پلتفرم را مطالعه می‌کنیم می بینیم که برای عرضه محصولات به مردم سراسر جهان حق برابر قائل هستند و از طرفی محصولات را با هزینه برابر و روند مشخص در تمام دنیا روی پلتفرم بر اساس قواعد مشخص عرضه می‏‌کنند ولی برای ما ایرانیان بعد از تحریم این شرایط فراهم نیست؟

چرا این شرکت ها مسیر دسترسی مارا پس از دستور کدخداها بسته اند؟ پاسخ مشخص است بازیگر بدون مزیت به صورت خود به خود کنار گذارده می‏شود.

نحوه مواجهه ایران با سیستم سیاسیفرهنگی جهان می‏تواند رد کامل، اعتراض یا پذیرش باشد. باید در برنامه های سیاستیفرهنگی خود یکبار تکلیفمان را با خودمان روشن کنیم که آیا اساسا میخواهیم با دنیا تعامل داشته باشیم و روی پلتفرم‏‌های جهانی تبادل اقتصادی و تکنولوژیک داشته باشیم یا خیر. اگر جواب بله است دو مسیر اعتراض و پذیرش باقی می‏ماند. مدل پذیرشی کامل قواعد گفتمان مسلط جهانی، براساس سابقه موجود در کشورهای همسایه و جریان‏‌های فکری موجود در کشور مردود به نظر می‏‌رسد. شاید فرصت آن رسیده به جای رد تمامیت گفتمان حاکم در جهان که هزینه‏‌های زیادی بر پیکر جامع وارد کرد اعتراض را انتخاب کنیم، اعتراضی که به معنای کنشی برای تغییر است نه گریز از وضع ناخوشایند موجود، همانطور که ژاپن و چین سالها پیش آن را انتخاب کرده‏‌اند. اعتراض انتخابی ما باید مبتنی بر جغرافیا، مذهب و سیستم اقتصادی_اجتماعی بومی سازی شود و همچنین در بیان اعتراض باید پیشنهاد جایگزین مطلوب برای توسعه پلتفرم‏‌های جهانی داشته باشیم. پس باید اول سیستم سیاستی-اقتصادی جدیدی را برای دو اقدام موازی ایجاد کنیم سپس دو اقدام ( 1- رسیدن به داشته‏‌های منحصربه‏‌فرد، با یک تعامل سازنده و اتصال به بزرگترهایی که با حفظ منافع مارا بزرگ کنند 2- یک مزیت عادی را با یک منفعت کمتر (ارزانتر) در اختیار پلتفرم‏‌های جهانی قرار دادن) را دنبال کنیم. بدین صورت است که از اقتصاد جهان سهم خواهیم داشت و می‏‌توانیم در تنظیم قواعدهای جهان شمول نقش بازی کنیم سپس از آن طریق بواسطه جریان اقتصادی حاصل در کشور، به دنبال ایجاد پلتفرم‏‌های خاص خودمان برویم.

 آینده حاصل جمع های صفر نیست بلکه هر کشوری ترجیهش برآیند‏ ارزش‏های بیشتر است. ایران را جوری بسازیم که در مواقع تنگنا ترجیح کشورهای زیادی باشد.

امیرعلی زعیمی
عضو شورای مرکزی و مسئول کمیته آموزش حزب جمهوریت و دبیر سرویس اقتصادی روزنامه نسیم صبا